Mandat to nic innego jak nałożenie grzywny za popełnienie wykroczenia. Postępowanie mandatowe może prowadzić Policja lub inny organ, gdy przepis szczególny tak stanowi. Funkcjonariusz nakładający grzywnę powinien wyraźnie wskazać: jakie wykroczenie popełniono, jaką wysokość grzywny wymierza oraz pouczyć sprawcę o przysługującym prawie odmowy przyjęcia mandatu i dalszych skutkach prawnych odmowy.
Przepisy Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia przewidują 3 rodzaje mandatów: gotówkowy, kredytowy i zaoczny. Osoby stale przebywające na terytorium Polski albo mające miejsca zamieszkania lub pobytu na terytorium państwa członkowskiego UE mogą otrzymać jedynie mandat kredytowy, płatny w terminie 7 dni od daty jego przyjęcia. Osoby, które popełniły wykroczenie i jedynie czasowo przebywają w Polsce lub nie mają tu stałego miejsca zamieszkania albo pobytu mogą otrzymać jedynie mandat gotówkowy, który wydawany jest po uiszczeniu grzywny (w formie gotówkowej lub bezgotówkowej, jeśli jest to możliwe) bezpośrednio do rąk funkcjonariusza, który nałożył grzywnę.
Każdy sprawca wykroczenia, którego nie zastano w miejscu jego popełnienia i nie ma wątpliwości co do osoby sprawcy, może zostać ukarany grzywną w drodze mandatu zaocznego. Wówczas mandat albo pozostawia się w miejscu, z którego sprawca może go niezwłocznie odebrać lub doręcza się np. za pośrednictwem Poczty. Mandat zaoczny powinien wskazywać organ, na rzecz którego w terminie 14 dni od dnia wystawienia lub doręczenia ukarany powinien uiścić grzywnę.
Podstawową przesłanką do zastosowania trybu mandatowego jest zgoda sprawcy wykroczenia na przyjęcie mandatu. Sprawca wykroczenia musi zostać pouczony o swym prawie odmowy przyjęcia mandatu oraz o konsekwencjach takiej odmowy, jednakże pouczenie to nie może zmierzać w kierunku swego rodzaju „wymuszenia” zgody na przyjęcie mandatu.
Mandat może zostać nałożony bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia (gdy sprawcę ujęto na gorącym uczynku) lub gdy w ciągu 14 dni ustalono tożsamość sprawcy. Gdy popełnienie wykroczenia stwierdza się pod nieobecność sprawcy albo za pomocą urządzenia pomiarowego lub kontrolnego (np. fotoradaru) – mandat może być wystawiony nawet do 60 dni od dnia ustalenia sprawcy.
W razie odmowy przyjęcia mandatu lub nieuiszczenia nałożonej grzywny w terminie organ, którego funkcjonariusz nałożył grzywnę występuje do sądu z wnioskiem o ukaranie sprawcy wykroczenia. Wówczas to sąd zdecyduje czy i w jaki sposób osoba poprzednio ukarana mandatem powinna odpowiadać za zarzucane jej wykroczenie.
Nawet jeżeli mandat gotówkowy lub kredytowy został już przyjęty i opłacony, możliwe jest zaskarżenie w trybie nadzwyczajnym poprzez wniesienie do sądu o uchylenie prawomocnego mandatu. Skarżący ma na to 7 dni od dnia uprawomocnienia się mandatu (w przypadku gotówkowego od dnia jego opłacenia, a w przypadku kredytowego od dnia jego przyjęcia/odebrania, zaoczny uprawomocni się w terminie wyznaczonym jego do uiszczenia). Grzywnę nałożoną przyjętym mandatem, nieopłaconą i niezaskarżoną do sądu w wymaganym terminie organ może egzekwować w trybie przepisów o egzekucji w administracji.
