Każda osoba wezwana do złożenia zeznań (jako świadek, biegły lub tłumacz) ma obowiązek stawić się przed organem, od którego pochodzi to wezwanie.
Przed przystąpieniem do składania zeznań, organ prowadzący czynności ma obowiązek pouczyć osobę wezwaną o jej uprawnieniach i obowiązkach, m.in. dotyczących prawa odmowy złożenia zeznań, uchylenia się od odpowiedzi czy prawie do otrzymania bezpłatnej pomocy prawnej. Pouczenie powinno również uprzedzać o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. W razie braku pouczenia, zarówno o prawie odmowy złożenia zeznań i uchylenia się od odpowiedzi na pytanie, jak i odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań – składający zeznania bez uprzedniego pouczenia nie może odpowiadać za składanie fałszywych zeznań.
Zatem gdy świadek, biegły, tłumacz lub inna osoba wezwana, prawidłowo pouczona lub składająca te zeznania pod przysięgą, stawająca przed Policją, prokuratorem, sądem lub innym organem prowadzącym postępowanie karne, złoży fałszywe zeznania naraża się na odpowiedzialność karną.
Przestępstwo fałszywych zeznań można popełnić jedynie umyślnie, tzn. osoba je popełniająca musi mieć świadomość, że oświadcza nieprawdę lub znanych jej faktów nie ujawnia, i dokonać tego z zamiarem bezpośrednim (czyli zrealizować chęć zatajenia prawdy lub ujawnienia nieprawdziwych informacji) lub z zamiarem ewentualnym (czyli przewidywać możliwość, że jej zeznania mogą być nieprawdziwe i godzić się na to np. zataić, że na jej postrzeganie przebiegu zdarzeń mógł mieć wpływ stan nietrzeźwości lub szczególna – pozytywna lub negatywna – relacja z osobami, których dotyczy zeznanie). Nie może być zatem karane nieświadome mówienie nieprawdy lub pominięcie istotnych dla sprawy okoliczności.
Popełnienie przez świadka, biegłego lub tłumacza opisanego wyżej przestępstwa składania fałszywych zeznań zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.
W szczególnym przypadku, gdy osoba wezwana do złożenia zeznań, mimo pouczenia jej o prawie odmowy złożenia zeznań i prawie uchylenia się od odpowiedzi na poszczególne pytania, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jej samej bądź osobie jej najbliższej, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Możliwe jest, że wobec osoby oskarżonej o złożenie fałszywego zeznania sąd zastosuje nadzwyczajne złagodzenie kary albo nawet odstąpi od jej wymierzenia. To znaczy, że oskarżony co prawda zostanie uznany za winnego, ale nie poniesie kary za popełniony czyn, gdy:
- sąd uzna, że jego fałszywe zeznania dotyczyły kwestii nieistotnych dla rozstrzygnięcia sprawy albo
- świadek, który złożył fałszywe zeznania dobrowolnie je sprostuje zanim w sprawie zapadnie choćby nieprawomocne rozstrzygnięcie.
Zarówno podejrzany, oskarżony jak i faktyczny sprawca (ale jeszcze niewykryty) składający zeznanie w charakterze świadka nie będą podlegali odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, ponieważ w zakresie treści ich zeznań odnoszących się do ich osobistej odpowiedzialności karnej korzystają oni z prawa do obrony, gwarantowanego na mocy Konstytucji oraz Konwencji Praw Człowieka i Obywatela. Oznacza to, że podejrzany, oskarżony jak i faktyczny sprawca, ale przesłuchiwany w charakterze świadka mogą podawać nieprawdę lub prawdę zatajać, jeżeli to “fałszywe zeznanie” ma na celu uniknięciu przez nich samych odpowiedzialności karnej.
