Środki karne to dodatkowe sankcje, które mogą zostać orzeczone wobec sprawcy przestępstwa obok kary głównej lub zamiast niej. Ich cel to wzmocnienie prewencji, resocjalizacja sprawcy oraz ochrona społeczeństwa. Zostały uregulowane w art. 39 Kodeksu karnego.
Rodzaje środków karnych:
- Pozbawienie praw publicznych
Polega na utracie czynnego i biernego prawa wyborczego, zdolności do pełnienia funkcji publicznych oraz posiadania orderów, odznaczeń czy tytułów honorowych. Orzekane jest w przypadku poważnych przestępstw.
- Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej
Stosowany, gdy sprawca nadużył swojego stanowiska, zawodu lub działalności do popełnienia przestępstwa.
- Zakaz prowadzenia pojazdów
Dotyczy sprawców przestępstw drogowych (np. jazdy pod wpływem alkoholu) i może obejmować wszystkie lub określone rodzaje pojazdów.
- Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami lub zbliżania się do nich.
Ma na celu ochronę pokrzywdzonego lub społeczności.
- Zakaz wstępu na imprezę masową
Stosowany wobec sprawców zakłóceń porządku na takich wydarzeniach.
- Zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych
Dotyczy skazanych, których czyn był związanych z przestępstwami hazardowymi lub popełnione przestępstwo wiąże się z uzależnieniem od hazardu.
- Nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym
Ma zastosowanie w przypadkach przemocy domowej.
- Zakaz posiadania broni, amunicji lub materiałów wybuchowych
Dotyczy sprawców, których zachowanie wskazuje na zagrożenie bezpieczeństwa publicznego.
- Zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi
Stosowany w przypadkach przestępstw przeciwko małoletnim.
- Przepadek przedmiotów
Dotyczy przedmiotów pochodzących z przestępstwa lub służących do jego popełnienia.
- Przepadek korzyści majątkowej uzyskanej z przestępstwa
Stosowany wobec mienia pochodzącego z czynu zabronionego.
- Nawiązka
Obowiązek zapłaty określonej kwoty na rzecz pokrzywdzonego, instytucji społecznej lub na cele publiczne.
- Świadczenie pieniężne
Uiszczenie kwoty pieniężnej na wskazany cel społeczny, np. na pomoc pokrzywdzonym.
- Podanie wyroku do publicznej wiadomości
Ma na celu napiętnowanie sprawcy i przestrzeganie społeczeństwa.
W niektórych przypadkach środki karne są nakładane obligatoryjnie (np. zakaz prowadzenia pojazdów przy przestępstwie drogowym), a w innych zależą od uznania sądu. Zazwyczaj orzekane na czas określony (np. od roku do 15 lat), choć niektóre mogą mieć charakter dożywotni (np. pozbawienie praw publicznych). Mogą być łączone z karami głównymi lub innymi sankcjami przewidzianymi w prawie karnym.
