Odpowiedzialność karna w Polsce jest regulowana przepisami Kodeksu karnego (k.k.). Aby dana osoba mogła zostać pociągnięta do odpowiedzialności karnej, muszą zostać spełnione określone warunki:
- Czyn człowieka – odpowiedzialność karna dotyczy wyłącznie czynów (działań lub zaniechań) popełnionych przez człowieka. Zgodnie z art. 1 § 1 k.k., warunkiem odpowiedzialności jest popełnienie czynu zabronionego przez ustawę pod groźbą kary.
- Bezprawność czynu – czyn musi naruszać obowiązujące przepisy prawa. Czyn popełniony w zgodzie z prawem, np. w ramach kontratypów (obrona konieczna, stan wyższej konieczności), nie podlega karze.
- Wina sprawcy – konieczne jest ustalenie, że sprawca działał z winy umyślnej (zamiar bezpośredni lub ewentualny) lub nieumyślnej (lekkomyślność lub niedbalstwo), jeśli przepis szczególny przewiduje taką formę winy.
- Szkodliwość społeczna czynu – czyn musi cechować się społeczną szkodliwością w stopniu wyższym niż znikomy (art. 1 § 2 k.k.).
- Odpowiedzialność indywidualna – odpowiedzialność karna ma charakter indywidualny, co oznacza, że każdy odpowiada wyłącznie za własne czyny i winę.
- Zdolność do ponoszenia odpowiedzialności karnej:
- Wiek sprawcy – odpowiedzialność karna dotyczy osób, które ukończyły 17 lat, z wyjątkiem określonych przestępstw, za które odpowiadają osoby od 15. roku życia (art. 10 § 2 k.k.).
- Poczytalność – sprawca musi być zdolny do rozpoznania znaczenia swojego czynu i pokierowania swoim postępowaniem (art. 31 § 1 k.k.). Osoby niepoczytalne nie podlegają odpowiedzialności karnej, choć mogą zostać wobec nich zastosowane środki zabezpieczające.
- Związek przyczynowy – między zachowaniem sprawcy a skutkiem musi istnieć związek przyczynowy, jeżeli przestępstwo ma charakter skutkowy (np. spowodowanie śmierci).
Każdy z powyższych elementów jest niezbędny, aby pociągnąć daną osobę do odpowiedzialności karnej za popełnienie przestępstwa lub wykroczenia.
